© LimbaSarda 2004

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

18/10/2005 Fainas culturales

Un'iscritura noa e una limba cumuna

de Francu de Fabiis


Custu ca si apu iscritu esti s'istòria de sa Carta zeogràfiga sa prima 
iscrita totu in Lìngua Sarda. Nci funti is duas presentada de sa segunda e 
de sa de tres prentzadas de su 1983 e de 1984, in acabu de s'iscritu 
nc'esti, nci funti, is kianti traballau po fai cust'ùrtimas prentzadas de sa 
Carta. Bruna Sirigu, Ivu Murgia e Nicolau De Notardipietro ki esti imoi 
fendi letzionis in s'iscola de is cantadoris cun Pàulu Tzedha. Scéti po 
arremonai kini adi traballau in is ùrtimas prentzadas, ma nci funti totu is 
nòminis de kini adi donau s'agiudu po ndi bogai custu traballedhu a pitzus 
de sa terra e de sa lìngua nosta. Ciau a totus. Ghetai su bandu e candu eis 
a cuncodrai un'atòbiu de su sotziu dheus a donai in istrina a kini si ada a 
fai prexeri de sa sua presentzia. 



Iscritu liau dae sa “Carta de Logu Istòrica
e Limbìstica de Sardìnna” segunda prentada 1983.

In sa kistione de sa Lìmba Sarda duos sun sos puntos printzipales ki depimos crarire: bi keret un’iscritura noa e una limba cumuna po totus sos Sardos. Un’iscritura noa cun unu arfabetu sou, ki no dependhat dae perunu arfabetu de sas limbas ki an culunizau su Sardu, mascamente s’Itallianu su Catalanu, su Castillyanu-Ispannyolu.
Un’arfabetu in su matessi tempus modernu e capassu de rendher totus sos sonos de sa limba e de sos limbazos sardos.
Sa Limba cumuna in parte l’agatamus zai fata dae sa zente de sas zonas de lacana, mascamente in sa parte mesudiale de sos limbazos tzentrales e in sa parte arta de cussos mesudiales. Ki mutimus limbazos lacanarzos. Ma sa limba cumuna nassionale la depimos fagher, moendhe dae custos limbazos de base e azudendhela cun totus sa bariantes de su Sardu. Un ateru aspetu tocat a pretzisare: su modellu ki nois kerimus sighire no es sa limba arta, de sos intelletuales, de sos artistas, de sos ricos, ma sa limba populare de sos traballadores, de sos artizanos.


PRO UN’ISCRITURA NOBA
E UNA LIMBA CUMUNA

Liaus dae sa de tres prentzada de sa 
“Carta Istòrica e Limbìstica de Sardìnna” 1984.
Candho si faedhat de Limba Sarda meda zente, mascamente intelletuales e poetas pessan ki sa limba bera sarda siat cussa de su mandhamentu de Bonolva ca es sa prus bene fata e armoniosa, ma sa limba no est un’istatua ki depet fagher bella mustra e abarrare frima ke roca. B’est fintzas kie, mascamente arkiòlogos e grotòlogos, andhat nendhe ki sa Limba Bera est su limbazu de Nùgoro ca su nugoresu s’assimizat de prus a su Latinu e duncas est su limbazu prus antigu; ma sa limba no est kie su binu ki prus k’imbetzad e prus est bonu. In prus b’est kie, amante de sa natura sarda, est arribau a pessare ki po agatare sa Limba Sarda depimus falare a Castedhu, su tzentru de su culunialismu, ca est sa prus curridora, o corruta; ma sa limba non est unu lèpere ki prus curret e menzus est.
Duncas, sa limba no est bellesa, ne betzesa, ne lestresa; sa limba est unu médiu pro faedhare, arreyonare, kistionare e allegare in sa manera prus crara e pretzisa, issa est cumente a unu prisma cun medas caras in raportu dialétigu; sa limba como est betza, numen de logos sambenados, e tandho est noa, fìsiga, kìmiga; como est bella e tandho est leza, e gai, s’importante est ki in sa totalidade amustret sa cusséntzia nassionale de sa zenia sarda.

Sa “Carta de Logu Istòriga e Limbìstiga”(sa de tres prentada 1984) est naskia, po unu séperu polìtigu ki keret mandhare a innantis unu prozetu ki colet dae unu mamentu teòricu de istùdiu supra sa Limba Sarda a unu mamentu de triballu materiale de operas, ube sos printzìpios e sas bideas si athan documentu.
Oye pessamus ki non bisonzet prus a kistionare de cale limba kerimos, ki sa limba sarda siat limba o allegatu.
Custas kistiones keren lassadas a kie tenet tempus de perdere. Ca sa limba sarda oye no est atzetada solu dae una bandha minore de intelletuales ma dae sa mazoria de su populu sardu e no prus cumente limba de su cobile ma cumente limba de impreare in cale si siat kistione.
Su sèperu de faker sa “Carta de Logu” de Sardìnna respundhet fintzas a su bisonzu de frimare s’aculturassione coluniale, ki tenet cumente prozetu sue distruer s’amentu istòricu de su pòpulu sutamìtidu, in manera ki s’irmentiket de s’istòria de kie l’at colunizadu. Sos numen de sa “Carta de Logu” sun un’arma ki nois anticolunialistas tenimos in manos pro afirmare s’istòria nostra.
Su mantenner medas nùmenes no es solu unu disizu de intelletualedhos ki no tenen nudha ite faker, ma keret narrer a gherrare po frabicare una cusséntzia nassionale noba ki tenzat radìkinas in su tempus colau, tempus ki est s’istòria nostra, su kircare medas nùmenes ki non sun: ne Fenitzos, Pùnicos, Latinos, Ispannyolos e Italianos, keret narrer ki nois tenimos una tzibilidade antiga ki puru in custos nùmenes si mantenet e sizat cussu sucru, ube sun colaos cumente ribos sas dominassiones istranzas kene lu cantzellare.
Sa “Carta de Logu Istòrica e Limbistica” proponet fintzas un’arfabetu.
Proite amos impreare custa imbetzes ke sas àteras ki sun naskias in custos ùrtimos annos?
Nois pessamus ki s’iscritura depat bortare sos sonos in “sinnos”, e custu e su ki nois amos tentu prus a contu.
Tzertos sonos s’acatan in totu sas limbas cambian solu tzertos sonos particulares. Distinguen una limba dae un’àtera su caratere nassionale de cada limba e depen tenner “sinnos” ki los distingan dae àteros sonos assimizantes ki ateras limbas tenen.
S’impreare su bh, dh, rh, respundet a custos sonos ki no esistin in sa limba italiana e pro custu puru lo amos impreados imbetzes ke V(VV), D (DD)….su RH est unu sonu ki no podet esser bortau in italianu est unu sonu ki b’est solu in carki bandha da sa Sardìnna cumente KY, KH, GY, X.
Un’àtera kistione de crarire est cussa de sa G ki nois amos impreau solu cumente sonu forte puru candho es sighia dae sa I, E (gerra, Margine).
Un’àtera cosa ki depimos crarire est ki sa limba sarda depet esser unu médiu pro gherrare contras su colunialismu.
Duncas s’ortografia no depet esser cumente cussa de sa limba de s’istadu ki nos oprimit, e nemancu de cussos de sos populos ki nos an oprimidu ma depet esser distinta, cosa nostra, depet tenner radìkinas in sos iscritos anticos (pro sos burricos castiare sos Kondaghes e su Wagner) e a su matessi mamentu depedet esser noba cun “sinnos” ki apan non carateres italianos ebia ma fintzas europeus (K, G, DH). Nois amos kircadu de faker totu custu.
Depimos crarire perou ca custa grafia ki propunimos no est s’arribu de s’istùdiu limbìsticu ma est solu una pasada pro torrare a moer pro sighire a andhare a innantis. Àteros sun sighindhe in àteros traballos cust’àndhela.
Puru sa “Carta ‘e Logu” est solu s’incumintzu de àteros istùdios supra sos numen de logu, sambenados…., ca kerimos sighire fintzas a tenner una toponomàstica de totus sas bidhas e sos locos de Sardìnna, ki no sian solu un’elencu de numenes ma sicumente supra a cada numene b’est unu contu, ad a esser un’istòria de sa Sardìnna, s’istòria de sa bidha de su pòpulu nostru.

In Limbìstiga no esìstidi sa diferéntzia allegatu o lìngua. Po custa sciéntzia si fuèdhanta e si istùdianta scéti lìnguas prus o mancu antìgas cun prus o mancu arréxinas in àteras lìnguas.
Su cuntzetu de allegada esti de dhu tzircai a foras de sa limbìstiga. E dhu agataus in sa pulìtiga.
Esti istétiu candhu anti nau ca sa lìngua de sa natzioni italliana depìada essi sa Tuscana. Esti intzaras ca totus is àteras lìnguas funti istétias batiadas allegatus e sa nosta a sighiu cun custas.
Candhu eus cumintzau a scriri sa “Carta” po no fai arroris cumente a totu i cussus ki anti fatu is cartas fintzas a imoi, eus scioberau de scriri totu is nòminis cumenti béninti “sulaus” in su logu e totu. In totus is bariantes de sa Lìngua Sarda; no in una scéti mancai tzirkendidha cumenti sa “Bera Lìngua Sarda”.
Oi in diri totu is bariantes de su sardu funti beras e burdas in su matessi tempus, tòcada a nosus puru a limpiai sa lìngua nosta in calancunu arriu sardu. Po truncai sa “Carta” dh’eus scrita in totu is sonus e “sinnus” de sa Lìngua Sarda. Esti una lìngua sa nosta, latinu-noa, cun medas cuntzetus, fuedhus, sangunaus, bidhas…prus antigus de su latinu; lìngua, créscia cun is nuraxis e Giudicaus e cun cussus imbentaus e imperaus oi etotu.
Custu traballu esti istétiu meda grai poita no esti mai esistia una Carta de Sardìnna in Lìngua Sarda.
Custa prentzada esti sa de tres, 1.350 nominis, 600 in prus de sa prentzada passada.
Candhu naraus ca a i custu traballu anti traballau is Sardus no esti tanti po nai; a cumentzai de is scientis de sa “Domu de is Scientis” de Castedhu e de sa “Mesa” de is millis e millis Sardus atobiaus ispainendi is “Cartas” in is festas de s’éstiu, totu i custus s’anti agiudau a curregi e aciungi e bogai nòminis.
Un’àteru agiudu mannu meda si dhanti donau su colletibu de s’Iskra e is cumpangius e amigus G. Milia, L. Concu, S. Usai, L. Turnu, M. Tecleme. Custus anti permìtiu cun sa cannosciéntzia insoru e su traballu cun nosus de fai bessiri custa prentzada.
Istòria de sa
Carta de Logu Istorìga e 
Limbìstiga de Sardìnnia

1983 Sa prima prentada. Zulio L., Francu D.F., Bore V..
1984 Sa de duas prentadas. Bore V., Francu D.F..
1985 Sa de tres prentadas. Anti traballau e agiudau a ispartzinai is cartinas: Francu D. F., Zulio L., Luxìana C., Srabadori U., Imanuella T., Lilliana T., Bruna S..
2000 Sa de cuatru prentada. Esti pòtzia bessiri po totu su traballu mannu meda de Maurìtziu Mocci.
2001 Sa de cincu prentadas.
2002 Sa de ses prentadas. Anti traballau e agiudau a ispartzinai is cartinas: Francu D. F., Zulio L., Maurìtziu M., Bruna S..
2004 Sa de seti prentadas. Martzu de ocannu, anti traballau: coordinadori de totu su traballu in cust’annus F. De Fabiis, po sa relatzioni de acabu de su Maistraxu e in prus po s’Unidadi Didàtiga. Po sa parti istòriga sa dutorissa Bruna Siriu, ki cun su dutori Ivu Mùrgia e Nicolau De Notarpietro anti, eus, traballau po ponni is prus de setixentus curretzionis in sa grafia, in su positzionamentu, in is agiorronnamentus, ca nci funti in cust’ùrtima prentada. Un’arringratziamentu partigulari a totu is millis e millis Sardus e Sardas atobiaus in cust’annus, ki eus intervistaus in is festas de is bidhas de: Nùgoro, Aristais, Tàtari, Castedhu, Sàrdara, Crabas, Iersu, Olia Spetziosa, Ìtiri, Bànari, Bolòtana, Tèmpiu, Berkidha, Dèximu Mannu, Macumere, Terraba, Paule, Santu Lussurzu, Serrenti, Simaghis, Sèdilo, Aritzo, Dèsulo, Bosa, Iscroca, Durgali. A is iscientis e maistus de: Pauli, Pula, Bidheputzu, Dèximu Mannu, Sètimu, Brugu Sant’Elias, Serra Perdosa a Igrèsias e cun impari a totu is bidellus de i custas iscolas.
2005 Sa de otu prentadas, acabu de s’istadi de ocannu. S’imprus de is ùrtimas curretzionis si funti lòmpias de s’arretza internet.






A segus