Una prenda po is lessicografus: su foeddariu desulesu antigu
de Ivo Murgia
Custu lìburu de Giovanni Locci bessit gràtzias a s?agiudu de
s?amministratzioni comunali desulesa e de cussa provinciali e si proponit de ndi boddiri, cumenti
faiat s?autori a piciocheddu piticu cun sa ?castagna ?e coa?, totu is fueddus
de sa chistionada desulesa prus antiga. Locci at traballau siat cun is publicatzionis
chi s?agàtant in desulesu, de su prèmiu Montanaru po su prus, e siat cun
totu sa bibliografia apitzus de sa lìngua sarda, de Wagner a Porru, ma prus
de totu at circau de traballai cun is desulesus chi ancora dda chistiònant
cussa lìngua. Su lìburu est in tres partis, su fueddàriu
italianu-desulesu, su fueddàriu desulesu-italianu e s?ùrtima cun is ?dìcios, modos de narre
e cantilenas?, fortzis sa parti prus interessanti de totu s?òpera ca
s?amòstat su impreu biu de sa lìngua e s?ànima prus sintzilla de is
desulesus. Cumenti po totu is fueddadas sardas e po totu is lìnguas de su mundu, in is dìcius
ddui est cuau su scimentu, sa sabidoria de su pòpulu, s?arrespusta de sa
genti comuna a su bonu e a su malu de sa vida, a is fainas de s?òmini cumenti
a is cosas chi tòcant a Deus.
Scieus chi su desulesu est una lìngua mìscia e de làcana a tretu de mesu
tra Cabu ?e Susu e Cabu ?e Giossu ma cun is fenòmenus suus particularis.
Po annus e annus s?est nau e iscritu chi is ambulantis e is pastoris chi
ndi calànt a Campidanu iant amisturau sa lìngua chistionendi e arrexonendi
cun custu e cun cuddu, ma biendi oi su lèssicu de su desulesu e cun is teorias
noas chi teneus de su cuntatu linguìsticu custa ispiegatzioni parit unu pagheddu
tropu a sa simpri. Primu primu ca cumenti nàrat Micheli Congias in sa
presentada, is desulesus no ant girau sceti in Campidanu ma in totu is cussorxas sardas
e custu si bit beni de is fueddus de su desulesu, e segundu ca su nùmeru
de is chi girànt siat ambulantis o pastoris fiat sèmpiri unu nùmeru tropu
piticu po podi fai cambiai sa lìngua a totu sa comunidadi. Penseus a sa palatizatzioni
tanti po ndi nai una, est berus chi dda podeus assimbillai a sa palatizatzioni
campidanesa, ma est berus puru ca sa palatizatzioni desulesa tenit caraterìsticas
isceti suas chi dda diferèntziant in medas tretus de sa campidanesa. E intzandus
poita no pensai chi siat un?evolutzioni naturali de su desulesu, certu influentzada
de totu is esperièntzias de su cuntatu, ma chi si siat iscìpia agatai sa
caminera cosa sua. E parit giai giai prus cumbincenti custa idea chi no cussa
de sa comunidadi ?latina-palatali? stabilia in is montis de sa bidda e chi
nd?apat betiu su fenòmenu a Gennargentu, teoria presentada sempri de
Congias, ma chi est fortzis ancora filla de su mitu de su latinu e de sa puresa de
sa lìngua.
De siguru un?òpera prena de amori po bidda sua, custa de Giovanni Locci chi
iat a bolli chi is desulesus lessint s?avesu de chistionai in campidanesu
cun is campidanesus e in cabesusesu cun is cabesusesus, aici nàrat in
s?arrelata sua, e torrint a praticai sa lìngua insoru. Ca fortzis si nd?est sapiu ca
in Dèsulu puru sa cosa po su sardu est ponendisì mali, e sa lìngua arrespundit
totu cumenti podit a su bombardamentu de s?italianu.
S?est nau prus de una borta chi totu custu apretu de iscriri in sardu, de
curai arregortas e ditzionàrius, de frimai sa lìngua e su tempus siat prus
unu sinnali de maladia chi no de saludi de su sardu, ca medas intendint ca
sa cosa est cambiendi in peus e si nci est fuendi de manus, e capassu chi
siat diaici etotu. Beni benias siant intzandus òperas che custa.
No cumbincit invècias su scioberu wagnerianu de imperai una scritura fonètica,
sa letura nd?arresùrtat iscòmoda e traballosa mancai, de siguru, siat fatu
in bona fidi e in s?idea de agiudai su letori a cumprendi mellus su chistionai
desulesu.
Ma su problema veru de custu lìburu est ca est malu a agatai. Su fatu de
no essi publicau de un?editori professionista ponit istrobus. Sa distributzioni
est unu problema, e medas ditzionàrius chi si funt cuncordendi in is biddas
nostras tenint sa pròpiu dificurtadi. I est una làstima, ca totu is fueddadas
sardas funt che prendas raras ancora de iscoberri, màssimu, segundu
mei, is chistionadas de làcana o de mesania cumenti si nàrat oi, chi in tempus
de standardizatzioni de su sardu si iant a podi imparai e amostai una bia
possìbili, naturali e democràtica.
