© LimbaSarda 2004

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

17/01/2006 Fainas

Progetu po sa lingua e sa cultura

de Francu de Fabiis


Custu meria in sa scola "Gràtzia Deledha" de Castedhu s'esti cuncodrau su
"Bodheu de is professoris" su primu de ocannu. Funti stétius presentaus
totu is prugetus ki si dépinti contivitzai in sa scola nosta po s'annu
benidori, su 2007. Is progetus presentaus funti stétius noi po sa
pretzisioni. Duus funti a pitzus de sa lìngua e curtura de sa Sardìnnia,
e unu de i cussu si tzerriada "Sandàlia" dh'apu dépiu presentai e spricai
deu etotu. Su primu ki esti stétiu presentau pertòcada a is badhus e is
cantzonis sardas, de si fai in coranta oras de currìculu scolàstigu ma a
su meria, a pustis de is ora de letzionis de cada dia. Su ki apu
presentau deu a unu "Bodheu de is professoris", innui nci fìanta de prus
de centus professoris, pertòcada, craramenti sa lìngua, sa curtura e
s'identidadi sarda. Custu progetu pesau de is circadrixis de s'Institudu
Filulògigus Sardus de Castedhu, esti stétiu pratziu in cuatrus tretus de
tempus:

1- Su primu tretu: esti ancora prus pratziu in:

a) Istòria de sa lìngua sarda.

b) Sa poesia populari sarda.

c) S'arrumanzu sardu.

d) Acuntéssius pru mannus, de importu, in s'istòria de sa Sardìnnia.

d) Stùdiu prus acutzu a pitzus de Bissenti Sulis.

2- Su segundu tretu:

Esti arrolliau a pitzus de sa "Propiuvida" de Bissenti Sulis, lìburu de
Pepinu Marci bessiu po sa prenteria Cuec de Castedhu. Si pòdidi po kini
bòlidi acapiai is esperientzias biri custu arratza de iscriri de s'acabu
de su 1700 cun is pubrigatzionis de Alfieri, Casanova, Goldoni etc. ki
anti scritu is cosas a pitzus de sa propiu vida. Custu lìburu scritu a
manu fudi stétiu serbau de su Tola, tenìada fintzas unu fradi suu ki fudi
stétiu cundennau a morti in Premonti, in cuss'annus a pustis de su 1796,
e a pustis de sa morti de Sulis, funti is annus prus tristus de s'istòria
sarda cun s'Urrei premontesu in Castedhu imparis cun su tallu de sa corti
sua. Candu intzaras s'arrestauratzioni fìada is primus esperimentus
propiu in sa Sardinna prima de sa bessida internatzionali oropea de su
1815, a pustis de Napuleoni. In cuss'annus, totu una leva de
arrivolutzionarius sardus ìanta depiu pagai cun sa galera, biei Bissenti
Sulis, cun su disterru in Frantza o in Cóssiga cumenti a is Obinus e is
Ogianus e medas àterus Lussurzesus, o cun sa morti cumenti a is Mundula e
is Cilloco. Su mellus de sa genti sarda. Dhu torraus a nai is diis prus
tristas a pustis de i cussas avolotadoras de su 1793/1796, a pustis de is
de tres annus de s'Arrivolutzioni Angioyana.

3- Su de tres tretu:

Su progetu bidi ca is crassis sciobérinti moris otonumus de cumprendi
custu lìburu.

4- Su de cuatru tretu:

Esti cuncordada una spricatzioni/dibàtidu/spetàgulu ki ada biri aciuntas
is àteras scolas ki sciobèranta custu progetu. S'annu passau anti
traballau a custu progetu is scolas de Su masu, s'agrariu; su scientìfigu
de s'Alighera, su clàssigu de Aristanis, su cumerciali de Palau, su
ténnigu Kironi de Nùgoro.

Deu apu ditzìdiu de presentai, e mancai traballai, in custu progetu poita
apu, in d-unu primu tempus cun sa présidi, nau ca bolia biri e intendi e
contivitzai in sardu e po sa lìngua sarda. Sa présidi adi cumpréndiu su
ki dhi bolia cuncodrai e adi cuntzediu de amanniai su progetu de dexi, ma
oras postas a fai in sardu ebbia. Eus a presentai a is cuartas e a is
cuintas, sperimentalis e no, de su biulògigu e de su linguìstigu is
traballus de Venutu Lobina in partigulari "Po cantu Bidhanoa" ma no
letzionis in itallianu a pitzus de su sardu, ma brintaus deretus in mei a
su coru de su contu de Venutu. Eus a cuncodrai
un'avumentraxu(brainstorming) o abumentarzu, a pitzus de su ligi in sardu
e arrexonai in sardu de cust'obra in sarda in sardu de importu mannu.
Kene ne partiri, e ne arrosci is scientis, cun sa gramàtiga, o a calncuna
lei sunétiga e sintàtiga, ma brintai in su prexeri de su ligi, ascurtai e
arrexonai de literadura. Po i cussus professoris ki no dhis interessada
sa lìngua, pòdinti ligi e gosai e fai gosai a is scientis cosa issoru
s'arrumanzu torrau a su costau, de su scritu in sardu, in itallianu. Totu
su progetu esti stetiu fatu balli 5.000 francus nous.



A segus