© LimbaSarda 2004

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

02/12/2005 Parris lìbberus

"S'esempru norvegesu non balit po sa Sardigna"

de Lone Elsabeth Olesen


Est de meda chi intendu fueddai de s’esempru de su norvegesu. No seu norvegesa ma danesa. Cumenti medas de sa zona de Copenaghen apu incontrau e fueddau cun medas personis de sa Norvegia. Ligiu su norvegesu in ambus is istandard e abaidu sa telebisioni norvegesu (NRK e TV2).
In su mentris abetaus a unu norvegesu chi scit mellus, bolia pretzisai unu paiu de cosas. 

1. “Bokmål” e “Nynorsk” de oi funt cunsideraus duus istandard de sa propriu lingua.

Est iscritu in sa presentatzioni a www.sotziulimbasarda.net 29.11.05 de s’articulu de F. Felici ca

“In Norvegia ddue at duos istandard proite sas limbas sunt duas: una su danesu (po cantu norvegesizau) “Bokmål”, e s’àtera su norvegesu unificau, su “Nynorsk”.”

Po s’istoria est beru: “bokmål” fiat su danesu. A lìgi po esempiu Ibsen (“La casa delle bambole”, po nai), parit totu danesu.
Perou, po pianificatzioni linguistica e po s’usu sighiu de su “Bokmål”, oi s’agatat unu standard chi no est danesu. Unu chi scrit in bokmål no scit scriri in danesu, e unu chi scrit in danesu no scit scriri su norvegesu bokmål. Candu is giovinus de sa Norvegia chi fueddant in bokmål (o cosa chi assimbillat) benint a bivi in Danimarca e cumintzant a fueddai cun una pronuntzia danesa, a bortas nci arresurtat cosas curiosas, ca grammatica e lessicu funt sempri de norvegesu bokmål. Sa propriu cosa balit po is danesus chi andant a bivi in Norvegia e pensant de “fueddai norvegesu” chentza ddu istudiai.

Unus 200 annus fait tzertu fiat diversu, ma oi nisciunus est nendi ca norvegesu bokmål = danesu. 
Po fai prus cumplicau sa chistioni: danesu e norvegesu no fiant in partentzia aici diversus e no ddu funt oi. Unu norvegesu e unu danesu si cumprendint cun unu pagu de passentzia. In Danimarca no seus pensendi meda a “cali norvegesu” est fueddendi una persona chi benint de sa Norvegia. Nos nd’acataus sceti ca a bortas est fatzili a dda cumprendi, a bortas est prus diffitzili.

2. Ita fueddant in Norvegia?

Sighius po s’articulu de F. Felici. In sa primu parti ”Situazione attuale”, Felici fueddat de is isperientzas personales suas cun su norvegesu. Parit chi ddi ”spantat” ca amigus norvegesus nant de no fueddai unu standard.
No est perou craru it’est po issu “una bariedadi norvegesa” e it’est po issu “unu standard” ca amancant esemprus de custu. Mentovat sceti sa “alternantzia” in sa fueddada de una persona. 
In sa parti de acabu, “Bokmål e Nynorsk oggi”, imbecis, narat ca 

”...ora in certi casi, come fa notare Brit Mæhlum, è diventato più difficile distinguere la provenienza di una persona solo a partire dal sua modo di parlare. Si sta quindi assistendo ad una situazione simile a quella del resto d’Europa: la lingua standard sta lentamente acquistando un prestigio sempre maggiore e in alcuni casi quasi soppianta il dialetto.”

Intzandus, fueddant in istandard mancai Felici nos at nau in su cumintzu de s’articulu chi no fueddant in istandard? Custu no est craru.
S’arrispusta est: fueddant in una bariedadi locali, e fueddant in is istandard. Ambas istandard. Fait a agatai personis chi fueddant “in dialetu” e in istandard, in istandard sceti, o “in dialetu sceti”. Tzertu, de is chi “fueddant unu standard”, nisciunu fueddat cumenti scrit, no aberit buca e bessit “bokmål scritu” o “nynorsk scritu”. 
Est beru ca su nynorsk no fiat pensau cumenti lingua fueddada, ma est beru puru ca apustis nci funt personas chi ant cumintzau a ddu fueddai. Ddu scrit Vikør in su libru suu “Språkplanlegging. Prinsipp og praksis” (”Pianificatzioni lingustica. Principiu e praticu”. Novus Forlag, Oslo 1994).

Candu Felici at preguntau a una persona chi fueddat in d-una bariedadi locali chi sciat fueddai “in istandard” e dd’at arrispundiu canou, nci funt duas possibilidadis: o cussa persona no scit diaderus, o at nau canou ca pensat a sa lingua scrita e no fueddat mai diaici. Ma no ddi at a cambiai meda, ca nisciunus at a nai a cussa persona chi "no scit su norvegesu". A bisu meu Felici est pensendi a una distantzia prus manna inter is bariedadis e s’istandard chi est beru po s’Italia, ma chi no balit in sa propriu manera po sa Norvegia. Bastat a pensai a is definitionis “italiano regionale” e “italiano regionale popolare”: no nci funt in sa propriu manera po su norvegesu. 

3. Duus istandard, esempru bonu?

Sa Norvegia est un’esempru interessanti po cumenti usant duus istandard. Nci funt atras esemprus in su mundu de custu. Tzertu, fait a tenni duus istandard.
Perou tocat a pensai ca est s’arrisurtau de unu protzesu istoricu chi no fait a arripiti oi, ca funt atrus tempus.
Su nynorsk fiat fatu ca medas no boliant su danesu ca no fiant fueddendi cumenti sa genti in Danimarca. Podiamus fintzas nai ca su nynorsk fiat sa LSU de is tempus, ca fiat fatu de elementus pigau de unas cantas bariedadis e no fiat fueddau de niscunus. Po issus cussa solutzioni est andada beni. 
Chi is movimentus de “nationalismu romanticu” chi mentovat Felici fiant prus fortis, bai e circa oi nci fiat sceti su “nynorsk”??
No fiat s’idea in su cumintzu de tenni duus standard (ddu scrit puru Felici, candu fueddat de sa “gherra de is linguas”). Ma ddui funt movimentus fortis puru, cumenti scrit su propriu Felici, po fai riformas linguisticas de su bokmål. Sa cosa no tipica po una terra Europea de cussu tempus est ca in sa Norvegia ant scioberau ambus de is istandard. 
Ma s’àndela de Norvegia e totu no fiat “tipica” nimancu. No est scritu in s’articulu, ma sa Norvegia no at àpiu indipendentzia in su 1814. Candu ant negotziau in Kiel, Germania, sa paxi in Europa, ant detzidiu de donai sa Norvegia a s’Isvezia! Solu in su 1905, Norvegia est diventau indipendenti. Ant boffiu torra una coruna propria, e ant cumbidau a unu printzipi danesu de diventau su rei nobu. Ocannu sa rei e sa reina de oi fiant cumbidaus a Copenaghen po festegiai is 100 annus de sa coruna norvegesa.
Bolit nai ca po sa lingua no nci fiat movimentus contras de su danesu aici fortis capatzi de "bogai" su bokmål.

E in totu custu nos seus scaresciu de su sámi in Norvegia. Lingua minoritaria, chentza is proprius diritus chi su norvegesu...

Sa cosa importanti meda est de si ndi arregordai ca logudoresu e campidanesu no funt ugualis a bokmål e nynorsk. Eja, funt “duus maneras de scriri”– ma de innoi acabant is cosas chi s’assimbillant.
Importanti puru de si ndi arregordai ca sa situatzioni politica in sa Norvegia de casi 200 annus fait no est sa de Sardigna oi. 

Lone Elisabeth Olesen, Helsingør, Danimarca.





A segus