Su de ischire comente est naschida sa pandela sarda, a chie e pro ite l’at criada tenet un’importu istòricu. Ma tenet su matessi importu polìticu, ètnicu, natzionale? O non tenet prus importu ischire chi custa pandela, in su sentidu de sa genia sarda, est unu de sos sìmbulos de sa Sardigna de sos sardos?

Su libru de Frantziscu Sedda galu no l’apo lèghidu e duncas nde faveddo petzi pro su chi, inoghe, nd’at iscritu Roberto Bolognesi chi, nde so seguru, nch’at tiradu dae su traballu de Sedda sutzu, sinnifigadu e inditos. Chi sos Bator moros siant unu “logo” istràngiu s’ischiat dae unu bene de tempus, ma benevènnidu siat s’istùdiu de Sedda chi nos cunfirmat – a su chi contat Bolognesi – su chi s’ischit, boghende totu dae su pagu prus o mancu chi pro sègulos aiat imboligadu una paristòria, bortèndela, in fines, in istòria.

A chie mi connoschet ischit chi totu mi podent incausare, francu de èssere unu intelletuale neutrale e chi, a s’imbesse, apo semper poderadu a palas meas s’issèberu de non-neutralidade. So e m’intendo parte de sa cultura e de s’idea de su mundu chi cab et a Frantziscu Sedda e a medas àteros. Diferentemente dae isse – e contrariamente a su chi apo pessadu pro tempus meda – pesso chi sa natzione sarda non tenet bisòngiu de fraigare un’Istadu suo indipendente si non de un’autoguvernu indipendente, fundadu – s’allega est de Eliseu Spiga – in sa Comunidade de sas cumunidades. Utopia pro utopia, prefèrgio custa chi nessi nos bogat dae sa traschia moderna de su Moloc-Istadu.

Sa natzione sarda non cheret fraigada ca b’est; resurtadu de unu protzessu cumintzadu in su Neolìticu e chi at rugradu nessi sete mìgias de annos. B’at coladu Balares e Corsos, Fenitzos e Pùnicos, Romanos e Gregos, Vàndalos e Cadalanos, Austrìacos e Piemontesos: issos sunt colados, sa Sardigna e sa natzione sarda nono. In su protzessu de aculturatzione, sas classes dirigentes ant semper tzèdidu, si sunt fatas fenitzas, pùnicas, romanas e gasi e gasi, pro sete annos ant chircadu de si fàghere finas austrìacas. Sas comunidades sardas puru? A mie mi paret chi nono.

Mi paret chi, antzis, sos istràngios bènnidos in fatu de sos dominadores, a bellu a bellu si sunt sardigiados. Sos Balares, fughidos dae Ibèria, ant pigadu a fraigare nuraghes, sos pùnicos si sunt alliados a sos sardos contra a sos romanos e finas sos itàlicos còmpridos dae Toscana e dae Piemonte ant dèvidu imparare su sardu pro campare in sas comunidades. Meda, craru, dependet dae sa possibilidade chi sas comunidades ant tentu de poderare sas invasiones. Su genotzìdiu cuncordadu dae sos romanos, pro nàrrere, at in fines ispèrdidu sa limba antiga (paris cun sos chi la faveddaiant), mustrande, de àteru, chi cussa de su genotzìdiu fiat e abarrat s’ùnigu m èdiu pro torrare in surcu una genia. Si duncas, unu dominadore perdet sa gherra.

Craru, sos cadalanos no ant impreadu s’arma de su genotzìdiu ma cudda de su domìniu, fatu de isfrutamentu e de càmbiu de s’istrutura comunitària. E nos ant “donadu” finas su sìmbulu de sa nació sardesca: sos Bator moros. Ma su fatu chi custa criadura siat burda cheret nàrrere chi nche la devimus imbolare? O devimus cussiderare cale est s’impreu chi sos sardos de oe nde faghent e nde cherent fàghere? Si unu dimandat a unu sardu chi s’intendet sardu it’est sa pandela de sos Bator moros, as a bìdere chi ti torrant: “Est sa pandela sarda”. Àteru e tantu craru est chi custa imposta ti l’ant a torrare sas classes dirigentes, sas chi, parafrasende a Mao dse-dung, “bentulant sa pandela sarda pro mòghere contra a sa Sardigna”. Ma diant fàghere su matessi cun cale si siat pandela, mancari siat cudda de Arborea, si custu de s’àrvore deradighinada est su sìmbulu alternativu.

Sos Bator moros sunt unu sìngiu aragonesu-cadalanu? Deus bardet, su chi importat est chi como est sardu, de una Sardigna chi sighit a b’èssere, contrariamente a su Rennu Aragonesu.



Gianfranco Pintore