SU GIASSU
Domo
Ite est Diariulimba
Sa gerèntzia de Diariulimba
Su Sòtziu Limba Sarda
Organigramma de su Sòtziu
LINKS
ARCHIVIU annu pro annu 
Pro retzire sa lìtera de noas
ISCRIENOS
diariulimba@sotziulimbasarda.net



Diretore: Pepe Coròngiu       Coord.Editoriale: Micheli Ladu
CHISTIONES

05/09/2007 
Divisiones reales, unidade simbòlica. Annotos de biàgiu in Ladìnia
[de Pepe Coròngiu]

Non tzessat mai de nos interessare sa situatzione chi tenimus oe in die in Ladìnia. A s'ispissu custa minoria linguìstica est mentovada a manera istrumentale comente modellu de divisione "in variantes ufitziales" apostivigada pro lege. Ma tocat de connòschere mègius sas terras de sas cales si faeddat, finas pro non rùere in sa faddina manna de batire a esempru su de negativu chi b'at in sas peleas de àteros pòpulos. E chi cussos pòpulos matessi chircant de nche colare.

De atualidade tenimus, oe chi est oe, ca su 28 de santugaine chi benit s'andat a votare in tres comunas de sa provìntzia de Bellunu pro unu referendum chi, si adduidu, diat dèpere tramudare Cortina d'Ampezzo, Livinnallongo e Colle Santa Lucia in s'Àdige Artu-Provìntzia de Boltzanu. No est una setzessione "separatista", o unu càmbiu simple de làcanas provintziales, ma est su tentativu de nche torrare unu pagu de unidade amministrativa in s'istòria de sos ladinos. 

Sas tres comunas de sa provìntzia de Bellunu sunt difatis, pro s'istòria, ladinas a totu sos efetos. Faghiant parte de sa diòcesi de Boltzanu-Bressanone e de s'Impèriu Austrìacu finas a cando no est nàschida s'Itàlia. Custa apartenèntzia polìtica est istada, paris cun sa limba ladina nadia, unu elementu de fundamentu de s'identidade cumpartzida cun sos àteros ladinos de sa Val Badia e Val Gardena (chi sunt abarrados in Itàlia, ma cun Boltzanu e duncas in un'àrea de limba ufitziale germànica), e cun cussos de sa Val di Fassa (chi sunt oe in provìntzia de Trento). 

Sa provìntzia de Trento at sèmper cuntzèdidu una carchi tutela a sos ladinos de sa Val di Fassa si puru custos amparos non sunt de paragonare cun sa polìtica boltzanina de protetzione de sos ladinos de Badia e Gardena. Sas tres comunas "bellunesas" ant dèpidu imbetzes isetare sa lege 482/99 pro chi esseret reconota sa diversidade linguìstica issoro. Ma in custos ùrtimos annos chi sa lege 482 est finas mostrende una cara "dèbile" in sa defensa de sas minorias italianas, sa delusione pro su pagu cunsideru de sa provìntzia de Belluno e de sa regione Vèneto, los at cumbintos a fàghere su passu pro "torrare a domo". 

Giai a pustis de sa Segunda Gherra Mundiale sas populatziones de cussas baddes aiant protestadu e manifestadu pro sa divisione de Badia e Gardena dae Fassa e "Ampezo-Fodom". Ma no fiant istadas iscurtadas. E, a cantu paret, mancu oe, giai chi si sunt detzisas a fàghere custu referendum chi no at de seguru alligradu sos àteros vènetos. 

Ma sa situatzione sotziològica, polìtica e linguìstica est complicada dae àteros fatores. Cun sa essida de sa lege 482/99, paritzas comunas de sa provìntzia de Bellunu chi no aiant fatu parte in s'istòria de sa diòcesi de Boltzanu-Bressanone, ant comente "iscobertu" a nou de èssere ladinas, non vènetas. Custa "neo-ladinidade" de sa provìntzia de Bellunu (Cadore, Agordinu e Comèlicu) non sèmper est istada apretziada comente una "richesa", ma a bias est parta un'espropriatzione e unu oportunismu pro nde leare sos giuamentos de lege. Cunsighèntzia nd'est istada sa divisione e s'istesiamentu de sos ladinos "istòricos" dae sos "neoladinos".

In prus s'est postu in mesu s'egoismu dae parte de argunos esponentes de sas populatziones de Badia e Gardena chi, timende de pèrdere s'istatus de "ladinos beros" e s'esclusiva de su dinari de Boltzanu, non si sunt cumportados sèmper bene. Difatis ant cumentzadu una polìtica de difidèntzia, non petzi contras a sos "neoladinos" de Bellunu chi mancu los carculant, ma finas contras sos chi cun su referendum cherent intrare in provìntzia de Boltzanu pro sarbare sa ladinidade issoro. 

Custos sentidos ant cajonadu finas, pagu tempus a como, una positzione pùblica de denùntzia de sos egoismos badiotos e gardenesos, dae parte de Fabio Chiocchetti, "lider" istòricu de sos ladinos de sa Val di Fassa e presidente de s'Istitutu Ladinu de Vigo di Fassa. Pro sos ladinos de custa badde, non si faeddat pro como de referendum giai chi no istant male comente sos "bellunesos", ma s'apògiu a nd'essire dae su Venetu pro cuddos àteros est isconditzionadu. 

In s'isetu chi custu referendum si potzat fàghere cun trancuillidade (sos carabineris ant bisitadu sas seas de sos istitutos ladinos interessados comente a su tempus de su fascismu) nois pensamus de a beru, comente sardos, de èssere fortunados a tènnere una Regione autònoma chi nos aunit. Est pro cussu forsis chi tenimus un'idea de "limba sarda comuna" e un'autoridade chi at tentu sa fortza de la progetare e mandare a dae in antis. Est finas pro cussu chi sos intelletuales ladinos nos imbìdiant e nos giughent a mentovu a esempru pro mandare a in antis s'idea de unu "ladinu unitàriu". 

Ma semus fortunados finas ca tenimus un'istòria de soberania e de identidade meda prus manna de s'issoro. Tenimus una limba rica de traditziones literàrias e lessicales chi issos podent solu bisare. E posca nois semus medas. Issos sunt pagos (massimu 30 mìgia) partzidos in sas baddes. 

Duncas istamus atentos cando faeddamus de ladinos e los paragonamus a nois sena connòschere istòria, ambiente e realidade. 



Faghimus sa figura de su massaju chi faeddat de Parigi e pensat a ...Quartucciu. 



Pepe Coròngiu

















  




 

 
 
 

 

 
diariulimba@sotziulimbasarda.net  © sotziulimbasarda 2004-2006,"e' vietato riprodurre articoli originali o estratti da questo sito senza l'assenso della direzione"