Bi nde cheret de maestria e istùdiu pro diventare gènios in sa chirca pissighida e iscientìfica de s’autocastigadura e de su minisprètziu de se! Una maestria totu sarda, chi tenimus in su torrare a paris onzi zenia de pretu e de chertu, lassende cùrrere su tempus, a teju fatu pro su chi onzi die si ch’andat a gutzu a gutzu. Cussa maestria, cussa si, chi est trattu distintivu e piessignu de onzi variedade de òmine sardu. Est una disposta isteremada pro s’aguantu, finas a èssere campiones mondiales de ingullidura de ou cruu de pterodàtilu, comente chi siat oeddu de furfurarzu; cussu manizu profetosu a èssere cuntentos de su nudda chi si tenet o chi si retzit a càmbiu a pare cun su bantu de èssere antigos, arestes, balentes in su puntìgliu e malos a tòrchere. Est fortzis su risurtadu de sèculos e sèculos colados mezorende s’arte de bìdere lisu lisu su chi est aspru. Pro comente semus bonos, in cada campu, onzi borta chi faghimus faina de inzèniu, a la cuncordare contra a nois, riende finas, de nois matessi, meressimus, no unu, ma assumancu un’àtera deghina de prèmios Nobels!

Cando s’avesu a èssere sutamitidu est su marcu prus ladinu de unu pòpulu, est ca subra e in nùmene de cussa terachia, isse matessi at fraigadu casteddos de paghe e de assèliu. Est sa paghe de sos mìseros. De chie no tenet balia de dare borta, de furriare, de tòrchere. Su sonnu rugadu onzi tantu dae carchi sònniu.
Ma onzi erèntzia tenet una zenia de inteligéntzia. Sos sardos sunt artistas de sa mediatzione. Emmo, mediatzione !

E bi nd’at in onzi campu de medionzos e arranzos.

Dirigentes ispecialistas, dae sèmpere, in sa regolta de sas pibinidas chi che ruent a terra cando che imbolant a foras sa cosa, dae Sardigna a terra firma. In custa òpera resessint a cuntentare a totus a ora de partzire sa frichinaza. Mediende.
Concas nòbiles, intelletuales e cherveddones capatzes, cando agabant sa tucada naturale a chirru de foras pro sighire sa carriera “nazionale” risultant impartziales che mama bona: a sos sardos sa glòria de nde pòdere bantare s’orìgine, a cudd’ala de mare su frutu de s’abistesa. Sa continuidade diabòlica intra issos e terra firma, a onzi manera est garantida: gerarchicamente sèmpere a coa, ma cuntinu orgànica a sas mòvidas de continente. No est mediare ispantosu, cussu?
S’elencu potet sighire cherfende, pro àteras 2400 cartellas, tastende onzi camba de polìtica, economia, cultura, iscièntzia, isport, divertimentu. Ma no est cosa, inoghe... no siat a mie a sighire a fàghere pèrdere tempus a chie lezet, ca est menzus chi l’impitet in àteru, s’ora.

E tando ello poite no impreamus custa doda chi sa natura, s’ambiente, s’insularidade e finas una casta de terachia professionale nos a dadu, pro che l’agabare cun custas brighigheddas de carrela, chi a bortas sunt peus de ballas a s’ischina dae palas de una muridina? Custu airu istòigu e bassu, cando est s’ora de cazare, ca ch’est tempus de bortare pàzina?

Pariat chi assumancu pro sa limba su mediare podiat èssere cosa de cumbènia, nessi pro cussa, da chi su bonu de sos imbòligos sunt chena profetu.

E tando carchi cosa pro su bonu tocat de la nàrrere. A chie non li agrado, bastes chi che sigat a lèzere s’àrticulu, li prumito chi dae como in susu non mi fago prus intèndere. E cun chie li piaghet su chi naro, intames, m’impigno a cuncordare prus frecuente carchi lòrumu de pessos. 

A chie non de cheret nudda de sardu, in perunu logu, ca cheret petzi s’italianu, meda li costat a lassare chi su sardu andet e giompat - a in ue non si potet prus torrare in segus - e intret in onzi logu a su massimu gradu, comente sunt faghende su bonu de sas limbas de minoria? Bisonzu b’at de si mantzare de dilincuèntzia intelletuale o de che pèrdere sa salude personale e causende finas carchi refriu a chie li est a curtzu ma la pessat a s’imbesse ca est pro sa crèschida de sa limba? Medas si diant tènnere tinu bi diant balanzare in onore, mantenzèndesi a costazos de su sardu sa limba chi cherent. Chie l’at nadu chi s’italianu est apestadu? Dae cando l’ant imbentadu, a sa sigura non dispiaghet a nemos pro cumbènia ufitziale e finas pro bellesa literària. Comente cun totu sas limbas de sa terra: est su malu fàghere chi istrobat non sa limba chi s’impreat pro lu fàghere. Ma fortzis noghet prus meda su pessare chi totu s’àteru est cascasina, a banda de carchi limba de manizu internatzionale. 

Mustrende unu pagu de tolleràntzia e de democratzia, imbassende finas sa cogorosta, cada tantu, si la diant isfrancare, finamentas, de colare a s’istòria comente eroes de su burdismu culturale e de s’antigorismu militante, benduleu e remitanu, caratzadu de sièntzia e una truma de àteros valores de sa matessi creze!

Tantu finas si s’impreat in ambiente ufitziale, sa limba, e fintzas si s’isvilupat in forma comuna pro s’impreu amministrativu, de variedade faeddada e aberta a totu sa richesa de sas biddas de Sardigna, bi nde abarrant medas de logos – finas in intro sa limba - in ue isperimentare totu sos puligones antropològicos e sos sermones de aria arrustida - si b’at discansu, finas imboligada cun fozas de murta - ca nant chi faghent bisonzu pro cumprèndere chie semus e a in ue semus andende. De betzu nde connoschimus meda e su nou, pro bona sorte o a dolu mannu, est inoghe...

Bi nde abarrat tantos de calàssios de minnannos intro de in ue iscrucullare, pro fàghere progetos de “com’eravamo”.
Su sardu de totu sas variedades fonèticas chi cuncurret a formare sa sienda de una limba comuna moderna e dinàmica no si cussumit in s’impitu. Est che a sas àteras limbas, su sardu puru, no est imprea e frundi: totu sas paràulas, sa morfologia, sa sintassi abarrant disponìbiles pro si abengare cun architeturas limbìsticas de fantasia, pro fraigare paraularzos de milli impreos : pro fàghere inietziones viriles a sa literadura italiana de colònia e àteras camilleradas nostranas, pro si nde rìere in essemmesses razistas o pro giogare cun neolimbismos de su supersuperpizusutaistante de impreare in performances criptadas de fronte a unu pùbricu ispantadu chi no ischit si prànghere o rìere.

Corazu a sos chi ant rinuntziadu a su sardu pro sèberu cumbintu.
Sos chi tenent sa sìndrome de su mèrmeru pantasuma ca ant sighidu sa via chirùrgica pro cumbatare su male chi los rendet che tantos Gollum/Smeagol diglòticos, cagados dae sa timòria de pèrdere su podere seghendesiche sa manu destra pro manizare menzus sa manca, e chi como sunt àbiles a manu manca ma lis dolet finas sa manu chi si che ant segadu e non lu potent bajulare, tenzant passèntzia. Ca no est castighende sos àteros in su caminu de su progressu chi podent abrandare su lìmite insoro. A cussu li tocat rispetu su matessi, ma a sa sigura, bi cheret prus abilidade a si manizare cun su chi si connoschet male chi no a nde negare s’esistèntzia. Chi est finas volontade populare forte, cumbinta e mai rugada, dae comente narat sa chirca iscientìfica presentada in dies coladas in Paulilàtinu.

E male cumpresu mi paret s’inditu a fàghere isperimenta in s’avrèschida de sos primos manizos de sa polìtica limbistiga natzionale: creo chi s’arrèjonu siat cussu de chircare su mezoru, no a isperimentare si semus bonos a nos che bogare sa matza intra nois finas in cosas de limba, intames de li dare una segada de cara - ideale - a cuddos chi - e non sunt de Roma - non resessint a metabolizare su lutu pro sa nàschida de un’ativismu amministrativu regionale nou e pro sa risposta forte de sa chirca mentovada susu.

In s’àndala mesana de su bonu sensu, meda bi cheret a che fàghere pònnere una lìtera o grafema chi piaghet a medas, ponet in paghe e no faghet male a nemos? O a che nde pònnere in olvidu, ponzèndesi in paghe s’ànima calicunu àteru chi finas si no faghet male a nemos neune lu cheret?


Diat èssere bene fatu a tènnere tantas boghes, chena giornalismu teracu, cussu diversamente àbile chi at seberadu su mudore chi insurdat, finas cando - nessi in sa crònaca niedda lu podiant pònnere – procurende de moderare su difetu de maestria mediadora de sos iscientziados nostranos, su Presidente – in legìtima difesa - s’at bogadu sa lepa. 

Fitianu mancu sa cunduta mesana chi est brassamu subra a sas fertas prus suldidas, bi abastat pro abrandare sa piae. A bortas bi cheret su sale. Ma deo creo chi cherfat acumpanzadu dae unu cùmbidu corale e repentinu a nos pònnere paris. A pònnere paghes impitende sa cuncòrdia – valore chi non tenet làcanas de còdice - pro fraigare àteru benidore amparende, sa bellesa chi nos aunit. Est ora de aficos de importu. A la lassare siat s’imbìdia, sa barrosia, s’ignoràntzia e sa frichinaza chi non contat pede in ria! A proamus, o nono?


Antonimaria Pala