Istimadu Gianfranco Pintore, 

apu lìgiu cun interessu mannu sù chi at iscritu. Bollia bos respunder a puntu po puntu ca ddu mèritat.Mi dispraghet a si lu narrer, ma deo no apo istudiadu in sas universidades sardas ei su dotoradu miu dd'apo fatu in Parisi, Frantza. In s'Universidade de Casteddu seu chircheri cunfirmadu e no tengio meri, ne inoghe ne afforas. 

Sos "barones" mios connoschent bene canto seo dispustu a pagare pro sa libertade mia. Mi dispraghet ca Vostè cunsiderit ca donnya idea chi no ddi praghet dipendat de su fatu ca sos àteros sunt de su Partidu opostu a su suu. 



1. Mi dispraghet a si lu narrer, ma deo no apo istudiadu in sas universidades sardas ei su dotoradu miu dd'apo fatu in Parisi, Frantza. In s'Universidade de Casteddu seu chircheri cunfirmadu e no tengio meri, ne inoghe ne afforas. Sos "barones" mios connoschent bene canto seo dispustu a pagare pro sa libertade mia. Mi dispraghet ca Vostè cunsiderit ca donnya idea chi no ddi praghet dipendat de su fatu ca sos àteros sunt de su Partidu opostu a su suu. Est una mentalidade chi cunsìdero male, a su mancu deo, e no mi praghet pro nudda. Deo APO PARTICIPAU in sa chirca sotziulinguìstica (su dottor Pitzalis nono e no est mai istadu parti de su grupu de chirca). Deo apo iscritu su cap. V de su Raportu finale. Mancari mi praghia a intender arrexonos a pithus de sù chi apo iscritu deo (unu primu tentativu de respunder a su problema chi custa chirca at evidentziau, est a nai "poita sa genti narat de connosciri su sardu e peròu no ddu chistionat meda in su spàtziu pùbricu e indunas cantas situatzionis"?) e no allegus chen'e niunu fundamentu.

2. Mi dispraghet a informare a Vosté ca sas chircas sotziales (comente a medas àteras maneras pro istudiare donnya tipu de realidade), sunt istrumentos particulares e imperfetos, comente a donnya istrumentu chi s'imperat in s'iscientzia. 

Totus sos rexonos chi Vosté imperat tennint comuncu unu puntu de beridade. Peròu mancat una proposta de comente fagher sa matessi pregunta a sos rispondidores mantenende su màssimu de neutralidade. Amus rischiadu, peròu a sa fine, chi iaus a aer preguntadu deretu in sardu, no pensat Vosté ca s'inderetzamentu de su respundidore aiat istadu prus mannu? No arrenescit Vosté a cumprender ca s'italianu est sa limba italiana in Sardigna de su XVIII sèculu opuru cunfundit sù chi disigiat cun sù chi esti. Dda connoscit Vosté sa limba imperada in sas iscolas po imparare totus sas matèrias? No mi resultat chi siat sa limba sarda comuna e nemancu sa limba sarda unificada e nemancu su tataresu opuru su sossincu. Si tzerriat limba italiana sa madrighe linguìstica ofitziale in Sardigna. Induna chirca no si podit iscaresciri una cosa diaici, asinunca su resultadu podit essir ancora prus distòrtiu de sù chi (unu pagu, seu de acòrdiu cun Fustèi) est stètiu distòrtiu innoi imperendi s'italianu ebia. 

Duncas, po dd'arrespundiri a Fustèi, b'est stètia seriedadi meda, ca eus pigau in cunsìderu totus is possibilidadis, e ndi eus scioberada una (de preguntai in italianu), a pustis de rexonus e no po fai praxeri a Fustetti opuru a is Aedus de s'italianidadi de sa Sardigna. Sù chi s'interessaiat fiat: Cali est sa manera prus neutrali de preguntai is cosas? Comenti podeus influentzai de mancu sa genti? Comenti no fai intendi ca seus cuntràrius opuru favorèvolis a sa limba sarda e duncas favoressiri s'espressioni de calichisiat opinioni po dd'arregistrai mellus e no da distorci? Sa limba sarda no est una "cositedda", peròu seguramente, calechisiat su ruolu de su sardu, sù de s'italianu est de limba ofitziale e generale, tant'est chi si Vosté atòpiat una sennora in sa ruga e no dda connoscit, seu seguru chi la faeddat in italianu e no in sardu. E custu a parrer meu no dipendit dae sas calidades pròpias de s'italianu e de su sardu (e nemancu de s'inglesu), ma dae sa situatzione chi dognunu de nosatrus s'isetat, dae sa "definitzione de sa situatzione" chi donaus po scontau totus, e chi est unu fenòmenu sotziale fundamentale in donnya logu, e in donnya interatzione sotziale, cumprèndiu s'intervista sotziològica e sa nostra in particulare. 

Candu scrieus unu cuestionòriu, su problema no est su tema, ma massimamenti "chi funtzionat". Deu seu cunvintu chi dimandende in sardu totu, meda prus genti nos aiat respustu ca giai, opuru meda genti nos aiat bogau de domu refutendi de respunder. Cunvinceimì de su cuntràriu.

Su cuestionàriu est unu strumentu po registrai is opinionis, no una Noda ofitziali de s'Ufì'tziou de sa limba sarda nè unu documentu polìticu. Si scioberat e si determinat pro su fini suu, sù (apuntu) de registrai in sa manera prus neutrali possìbili s'opinioni sintzilla de sa genti.

Chi deu fia unu politziotu, e m'interssaiat de scoberri cantas bacas nd'anti furau diaderus a unu tziu, ita depemu fai po Fustèi? Andai a su corrallu e dimandai "Ai sensi dell'art. x del Codice penale, la S.V. è pregata di fornirmi i dati relativi al n° di bovini di sua proprietà in data xy e in data xy+ 10gg."? opuru a ddu cumbidai a su tzilleri e circai de ddu fai chistionai adatendimi deu, investigadori, a sa manera chi su boinargiu tennit po prus nadurali de chistionai de sa fura de bacas? Insoma, de circai a su strumentu prus neutrali. Diaici eus fatu nosatrus puru.

Personalmente, deo creo ca unu cuestionàriu tennit medas lìmitis che istrumentu de chirca. Peròu, sigomente m'interessaiat su tema de custa chirca, apo partitzipadu. Li potzo assegurare ca s'interessu prus mannu de su grupu chi at iscritu, difùndiu e elaboradu sos dados de custa chirca no fit de fagher operatziones ideològicas. Custas cosas las lassamus a àteros. In su grupu (mannu meda), sas opiniones a pithus de sa limba sarda e de su reconnoschimentu suu fint diferentes, ma no apo mai atopiau nemus chi fit cuntràriu a priori, a su mancu abertamente. Totus fiamus curiosos e interessados. Personalmente, so favorèvole a su reconnoschimentu de sos deretos a sòs chi los dimandant, e istimo sa limba sarda che mia puru, mancari la faedda e la iscria male meda.

Comuncu, chi sa distorsione fit istada manna, no bi fint istados resultados bùlgaros cando amus dimandadu a sa gente si faeddat, cumprendet, o imperat su sardu. 

Ligende artìculos che sù de Fustei, mi dimando, ma no est bonu a suspender su giudìtziu fintzas a candu si cumprendant pagu pagu mellus is cosas? Seis diaderus cunvintus de connosciri giai totu, de sa situatzioni linguìstica de Sardigna e de no tenni bisòngiu de dda studiai? E comenti dda boleis cumprendi e studiai? Po illuminatzioni dereta de su Spìridu Santu o interventu gloriosu de Santu Antinu Imperadore? Bosatrus scideis giai totu, parit. Inveci a mei mi parrit ca ndi scideus pagu, e chi mancai fiat mellus po bosatrus puru de castiai de acanta a sa manera de studiai is cosas de sa lìngua puru, cumenti ddas podeis studiai cun is istrumentus chi teneus oi, imperfetus ma mellus de su comìtziu, de un'editoriale de s'Unione Sarda opuru de un'interventu de su capogruppo de s'Udeur in Cunsillu regionali. Insomma, de passai de is còmodas abitùdinis ideològicas a sù de ponni su paneri atacau a sa cadira e de si scimprai cun cosas cumenti item, campione, scarto quadratico medio e cumpangia bella. Mancai a istudiai cumenti fai funtzionai unu set de s'intervista imparendi sa genti (is giòvanus/as intervistadoris/as) a ddu poderai su mellus possìbili.

Tocat chi bosatrus puru acetais ca sa lingua sarda no est propriedadi 'ostra, ne de nisciunus, e ca calichisiat istudiosu o persona la potzat studiai. Is ideas e is temas de istùdiu no tennint propietàrius, mancai illuminaus e militantis. Nosatrus dd'eus fatu. S'istrumentu fit sù chi s'imperat oi, cun lìmitis e vantagius medas. Si tzerriat "cuestionàriu", de su frantzesu "Questionnaire", e bollit nai "preguntorgiu". Chi Fustèi tennit atras ideas, e mellus, po studiai is opinionis e is cumportamentus de sa genti, ddu fatzat ca nosatrus puru donnya dii seus frustraus de is lìmitis de custu strumentu. Bollu sceti dd'avisai ca esistint prus de milli kilòmetrus de bibliutecas linearis a pithus de s'argumentu "lìmitis e vantagius de is cuestionàrius" e chi sa pelea est seria meda. 
Comuncu, in su casu nostru, eus tentu unu bassu tassu de "norespustas" opuru de genti chi nos at bogau (una raridadi oi e bolli nai chi is respundidoris ant agradèssiu meda siat su tema chi sa manera de ddu proponni), is provas matemàticas funti bonas, est su traballu parit fatu beni. E, comuncu, nosatrus, cuntrariamenti a genti meda, no boleus nai SA BERIDADI DEFINITIVA A PITZUS DE SA LINGUA SARDA, ma pretendeus a connosci una realidadi, fintzas a prova cuntrària, modestamenti cumenti pertocat a un'istudiosu. 

E, signor Pintore, deu no difendu a mastrus o meris chi siant, ma a su traballu miu puru e de medas giòvanus. Pro respunder a una pregunta pretzisa chi mi faghet, li respundo: Eya! Sos resultados mi l'isetaia deo puru! Ca pigo s'àutobus, seu crèsciu in bidda, apu biviu in Casteddu meda tempus e seu cràstulu, sempri castiendi in sa ruga sa genti e circhendi de dda cumprendi. Peròu custa chirca torrat a costruiri induna forma fata de nùmerus e tabellas custa mia impressioni, fata de castiadas e de pensamentus. Ddu narat indun'atru linbazu, su suu. E podit andare in giru po su mundu e faeddare de sa situatzione linguìstica nostra, po nai, a is funtzionàrius de s'Unione europea, a sos sòtzios noguvernativos chi s'òcupant de is linguas sparessendisindi e puru de ìs chi ddi praxiat a fai una limba universali po totus opuru a vietai su sardu e s'imponni torra s'italianu ebia. Insoma, est destinada a unu destinu prus generali de su pensamentu chi mindi furriat in conca pighendi s'àutobus. 

Tengiat fustèi puru pagu pagu de respetu in prus prima de sparai a balla prena a pitzus de unu traballu fatu cun seriedadi e onestadi meda.
Creo ca su grupu nostru apat fatu a sa Sardigna e a sa lìngua sarda puru unu servìtziu prus mannu de centenas de artìculos ideològicos e cunvegnos accarraxaus.


Scusaimì su mesturu linguìsticu
Saludi e trigu

Alessandro Mongili
Universidade de Casteddu