|
E giai fiat ora! Calicunu chi non narat, pro sa presse o pro su machine de unu pregiudìtziu, chi sa LSC cheret refudada, est un'impiastru, una miscraredda sena cabu nen coa. Lucio Angelo Porcu, difatis, faghet crìtica, in su sensu etimològicu de sa paràula, chi est de “seberare, giuigare”. Est a nàrrere pregontare pro ischire, abèrrere sa dibata pro megiorare. Ca si benit tancada una ghenna, naraiat donna manna mia - a s'otieresa -, si podet abèrrere unu balcone. E dae su balcone intramus oe, pro compidare su lèssicu. In Sardigna pro su chi in italianu si narat “finestra”, in inglesu “window”, in frantzesu “fenêtre”, in ispagnolu “ventana” e in tedescu “Fenster”, b'at prus de una paràula.
Nd' amus tres, pro èssere pretzisos. Ddos apo a mentovare cunforma a unu critèriu cronològicu.
Dae su latinu FENESTRA amus tentu fenestra chi agatamus in sa Carta de Logu,
venesta, vonesta e is èsitos metatèticos fronestra,
vronesta. Pro more de una testimonia làdina, chi nos oferit Micheli Ladu, ischimus chi in Ollolai si narat
'inestra (in cue sa f- in cumentzu de paràula non benit pronuntziada).
Dae s'ispagnolu ventana amus otentu bentana, fentana (in fonètica sintàtica
sa ventana) chi podimus agatare in is zonas tzentrales e meridionales.
S'italianu balcone (dae su longobardu *balk “trae”) chi, in s'antigòriu, cheriat nàrrere “bentana manna aberta finas a su pamentu, cun barandilla”, est intradu in su sardu setentrionale dende
balcone, barcone, bracone.
Faghende unu resumu, pro cumprèndere mègius: amus una paràula pagu difusa, cun ètimu latinu, chi si podet normalizare comente
fenestra (non de tzertu is èsitos cun metàtesi), aende un'atestatzione literària de importu.
Una paràula connota a su mancu dae duas partes de tres de Sardigna,
bentana, cun ètimu ispagnolu. A ùrtimu agatamus balcone, dae s'italianu antigu, impreada isceti in cabu de susu.
Pro acrarare: tres paràulas chi si podent normalizare. Una (bentana), chi diamus prefèrrere pro critèriu de difusione. Pustis at a èssere s'impreu a seberare mègius. Ma sa prima chilirada l'amus giai fata, ponende·nche petzi granos chi rapresentent sa matessi erèntzia.
Pro su chi pertocat sa dibata a pitzu de sa pròstesi campidanesa (orroda, arriu,
arrùbiu) b'at de annànghere calchi acrarimentu.
In campidanesu amus sa tendèntzia de antepònere una vocale a una r- de cumentzu.Si narat pròstesi, chi agatamus finas in italianu (alloro < LAURUM; avvoltoio < VULTURIUM), e est s'annanta de una vocale no etimològica. In is casos chi amus bidu,
arroda, arriu, arrùbiu, chi benint dae ROTA, RIVUS, RUBEUS amus is formas sardas prus a curtzu a s'ètimu, cunforma a is règulas seberadas cun sa LSC:
roda, riu, ruju. Est beru chi si podent regularizare àteras paràulas cun pròstesi non comuna a totu su sardu:
iscala vs scala < SCALA; ispiga vs spiga < SPICA;
ispogiare vs spollai < SPOLIARE ma forsis pro assegurare s'identidade de sa forma sarda evitende assimìgios cun s'italianu modernu (scala, spiga, spogliare).
Is paràulas chi Porcu bogat a campu, sboligare, isbentiare (pro is cales in meridione diamus intèndere finas
sboddicai, sbentiai), non sunt cun pròstesi vocàlica, ca - custa borta - sa
i- est etimològica e derivat dae s'evolutzione de su sufissu latinu EX-(*EX-VOLICARE, EX-+ VENTUS ).
Non s'assuconent totu cussos chi cherent iscrìere in LSC e, leghende custos cunsideros, creent chi siat faina de linguistas istòricos. Punnamus difatis a otènnere unu lèssicu ufitziale-istitutzionale de agiudu. Ma su chi depet èssere craru a totus est chi est s'impreu chi normalizat prus de àteru: intre
fenestra, bentana, balcone amus a bìdere cale s'at a assentare mègius. Un'istandard chi currat in Europa depet àere custu filu.
Cristiano Becciu - Otieri
|