Arresonende de sos resultados de s’inchesta de sa Regione subra a s’usu de su sardu non tenia peruna duda de s’èsitu, antis mi paret chi sos datos chi nche sunt essidos a pìgiu siant finas tropu bonos. Ses annos a como aia progetadu un’inchesta iscientìfica pro averguare s’usu de su sardu e de su gadduresu in tres comunas de sa Sardigna de Susu postos in sa làcana intre de sardu e corsu. S’issèberu de tres biddas minores (Perfugas, Laerru e Erula) est istadu fatu propiu pro bìdere cale siat sa situatzione bera de sa limba in sas biddas. 

Su campione fiat cumpostu dae totu sos iscolanos de sa materna, primària e mèdia, dae sos mastros e dae sos babbos e mammas de totus sos pitzinnos. In totu prus de milli persones (chi currispundent a sa de battor una de sa populatzione de sas tres biddas) e prus de 40.000 datos analizados cun pagas fortzas e bona voluntade.

Sos resultados sunt istados publicados dae s’imprenta Condaghes de Casteddu in su mese de Santu Gaini de antiannu. Fortzis custu traballu est galu pagu connotu o fortzis in parte l’at fatu umbra s’inchesta regionale chi nd’est bènnida a pustis. Ma sos resultados sunt suta sos ogros de totus. Dae su 1993 in Laerru non b’at prus mancu unu pitzinnu chi faeddet in sardu e sunt bell’e pagos sos de Perfugas chi lu faeddant. 

In Erula, imbetzes, belle totus faeddant su gadduresu ca sos corsofonos a sa limba issoro bi tenent meda e nos mustrant sa manera de salvare una limba, est a nàrrere faeddende·la. S’inchesta regionale, mi paret, no oferit resultados pràtigos subra a sa situatzione de sa populatzione chi andat dae 0 a 15 annos. Custa generatzione est belle  in totu italòfona e, pro cussu, in sos tempos benidores at a faeddare a sos figios suos in italianu etotu. Custu cheret nàrrere chi intro de 25 annos in Sardigna casi totu sa populatzione in edade fèrtile no at a faeddare prus in sardu. 

Sa limba at a èssere faeddada petzi dae sa populatzione dae 40 annos in susu, est a nàrrere dae una generatzione chi no at a trasmìtere su sardu a cussas benidoras, sena tènnere contu chi cussa chi tenet 40-50 annos est sa matessi generatzione chi at pesadu sos fìgios in italianu. In linguistica custos datos bolent nàrrere chi su sardu, si no intervenint detzisiones polìticas fortes meda, est giai cundennadu a morte segura. Ca connosco bene custa situatzione mi fìa permìtidu de interbènnere in sa Nuova Sardegna subra a sas initziativas pro ammentare a Gramsci siat pro nàrrere chi in fatu de limba Gramsci non fiat s’ùrtimu siat, prus a totu, ca bolìa fàghere connòschere a totus comente sas cosas istant a beru (sa Regione e su presidente Soru ischint giai totu custu). 

Apo retzidu petzi una resposta: una lìtera anònima dae Casteddu in ue bi aìat iscritu pro tres bias unu “cumplimentu” famadu chi no est netzessàriu a repìtere. Como no isco si cussu cumplimentu est ca: 1) apo ghetadu unu allarme subra sos perìgulos chi si sunt parende dae in antis a su sardu o (2) si calicunu s’est annicadu pro àere dadu carchi mèritu a Gramsci chi giai 80 annos faghet avertiat de cantu esseret importante chi sos pitzinnos comente prima limba aerent faeddadu su sardu e non s’italianu o (3) ca apo naradu chi su sardu in sas iscolas podet fàghere nàschere dae nudda prus de milli postos de traballu pro sos laureados nostros chi sunt a balla pèrdida. 

Su chi bògio nàrrere est chi sa situatzione de Laerru e de Perfugas est, cun pagas diferèntzias, sa matessi situatzione de belle totus sas biddas ue si faedda(ìa)t in sardu. Bògio nàrrere chi su datu de leare in cunsìderu no est cussu de sos mannos e nemancu cussu de sos chi tenent dae 15 a 25 annos (chi pro su prus “parlano o capiscono” su sardu, referit s’inchesta: ma cantos lu faeddant e cantos lu cumprendent petzi?). 

Su datu importante est cussu de sos pitzinnos chi tenent mancu de 15 annos e chi non faeddant prus su sardu. Totu s’atentzione creo chi depat èssere reservada a custu datu ca su fatu chi sa prus parte de sos mannos faeddat in sardu no est una novidade. Pro cussu cuncordo in totu cun Pillonca cando narat chi su sardu no at a tardare a mòrrere.

Tando sa proposta est custa. Sa Regione tenet cumpetèntzia in Sardigna, paris cun su Ministeru de s’Istrutzione, a formare sos programmas iscolàsticos nessi intro su 20% de sos currìculos “natzionales”. Intro de custu 20% est possìbile a insinniare su sardu. Bògio nàrrere: no a pònnere duas paràulas in sardu e tres mìgia in italianu ma “a faeddare in sardu e fàghere letzione in sardu”. Faeddare e fàghere letzione in sardu non petzi de nuraghes e antighidades ma de istòria, sintassi, matemàtica e totus sas àteras materias de sos currìculos. Sa Regione tenet bastante autoridade pro dimandare a s’Istadu de reformare sa lege 482/1999 in sa matessi manera chi est aplicada in su Sud Tirol. 

Si in Alto Adige sos tedescòfonos aerent permìtidu a sos italòfonos de faeddare petzi in italianu oe sos tedescòfonos diant èssere istados una minoria in domo issoro e s’Alto Adige fiat istada una regione italòfona. Si sa Regione bolet a beru salvare su sardu e cun issu sa base de s’autonomia nostra non tenet àteras maneras.
Ma si at a sighire comente finas a oe, intro de chimbanta annos sa Sardigna at a èssere una regione in ue s’at a faeddare un’italianu porcheddinu chi semus giai bidende, nen prus e nen mancu de cussu chi faeddant in sas àteras regiones italianas.


Una Sardigna in ue una minoria de betzos at a faeddare, ma semper prus pagu, una limba chi sos pitzinnos mancu ant a cumprèndere. 

Su sardu fortzis si podet salvare ponende in pràtica su matessi mètodu impreadu pro s’italianu chi est intradu peri s’iscola cando, no est mancu unu sèculu, su prus de sos sardos non lu faeddaìant e medas teniant puru dificultade a lu cumprèndere.



Mauru Maxia