L’ammito: sufro de deformatzione professionale. Ca, a dae chi ando a cale si siat ispetàculu de sardu, isto a su cùmpida•cùmpida, morighende non tantu in sos muntonàrgios (gràtzias a Deus non nd’apo mai agatadu de arga…) ma in sas siendas de sa limba faeddada, in chirca de cunfirmas e prendas. 

A sa festa de sa Sardigna, in su Teatru Tzìvicu de Casteddu, còlumu de pitzinnos e giòvanos, cun sas iscolas ammostrende•nos sos resurtos de sos laboratòrios musicales issoro, nd’apo tiradu paràulas e fràsias chi nos torrant a contu. Naro “nos” ca so arresonende de sardu, pro sardos. Die nòdida su 28 de Abrile e, a s’ocasione, su Servìtziu Limba Sarda de s’Assessoradu de sa Cultura, ghiadu dae Antonina Iscanu -patadesa- paris cun sa “Fondazione Sardinia”, at aparitzadu una bella mangianada. Bi fiat puru sa diretora generale de s’Istrutzione pùblica, Anna Maria Sanna. Presentadore cuidadosu e capatzu Emanueli Garau. Sas iscolas pigadas a su palcu fiant, pro su prus, de Casteddu: duas cuintas de s’iscola elementare de Pirri, carchi classe de su Litzeu Pacinotti. Ma finas su tzìrculu didàticu de Dolianova, chi subrintèndet, a su chi apo cumpresu, àteras iscolas. Presentadas de mùsica sonada cun launeddas, chiterras, tamburros, percussiones, tastieras eletrònicas. O de cantzones famadas e connòschidas in totu sa Sardigna: Anninnora (in duas maneras: una clàssica, s’àtera intritzende•la cun unu càntigu iscotzesu), Nanneddu meu, Duru•duru, No poto reposare, Trallallera, Dimònios, Badde luntana, S’ave Maria, Vida de sos Tazenda. In fines, presentada de ballos sardos: Ballu lestru, Sa dansa, Ballu a fioràssiu. Dischentes sighidos a prou dae sos insignantes (Garau etotu at fatu de maistru de cantu e ballu in paritzos laboratòrios). Sende chi sa sorre de sa biada at preparadu, comente àteros collegas suos cumpetentes, custa faina chi at dadu resurtos saliosos, ant e amus finas ammentadu cun praghere e reconnòschèntzia a sa soprano Giusy Viglino, chi sa morte fìsica -primidia- nos at furadu. 

E sa limba, mi naraia deo etotu intro de coro meu: a l’ant a contivigiare? 
Micheli Podda de sa Fondatzione Sardinia, finas si at faeddadu in italianu, cumparaiat in sa fonètica de èssere sardòfonu. At sutalineadu su versu de Remundu Piras “semper sa limba tua apas presente” chi, in mannu, fiat iscritu in sos manifestos apicados. E at chircadu de lu bortare a sa meridionale: sempri sa lìngua tua apas (= tèngias) presenti. Deretu apo pensadu: mì•lu mì, nos nch’est ponende in s’àidu, narende suta•suta chi nos cumprendimus totus pari•pari, dae Luras a Teulada. Posca no at sighidu però, làstima. 

Garau at presentadu in italianu, ma pronuntziende su tìtulu de sas cantzones, pariat de lu connòschere su sardu. Isse chi est de famìlia pranargesa ma chi nch’est nàschidu e pàschidu in Casteddu. Difatis l’at fintzas ammentadu: sa diferèntzia intre aici e goi e intre cìxiri e fasolu non nos depet fàghere fraigare muràllias pro partzire s’ìsula. Sunt machines imbentados in àulas de acadèmia. Richesa non partzidura: mètodos diferentes de annestru. E gasi, a Garau, nche l’at bessidu carchi fràsia in sardu meridionale, faeddende a sa piseddina (“poita seis sètzius ingunis?”, “is contus chi faint a timi”). Unu presentadore ischidu, chi faghiat commentos sestados bene presentende s’ispetàculu e chi, pro su chi pertocat pròpiu su mètodu, at acraridu una beridade manna•manna: in Sardigna b’amus belle 250 sonadores de launeddas. Si non nos parent medas, a prima ograda, parent bastantes pro sa mùsica nostra. Ma si isperiamus a tesu (a lu fàghere siat però, giai est ora!), brinchende•nche sas làcanas, atraessende sena timòria su mare, andende addae, totu mudat. E tando sunt 250 launeddas in su mundu! Custa est identidade, balla!

A pustis sos giòvanos. Ite ispera manna chi s’est pesada in cuddu teatru, sena cobertura, nch’est pigada a su chelu, dae cantu fiat manna e ispantosa. Unu pro totus: Efis Tzuddas, 16 annos, sonadore de launeddas. Iscarpas nike, jeans e giubboto a sa moda e sulende intro cannas de chentinas de annos: custa est modernidade, balla! 
Duncas Giusepe Porcu, irgolesu, poeta (si m’intendet isse mi brigat, ca non cheret a a li nàrrere poeta) a bolu, bintitrès annos, chi in custas dies fiat semper a su rie•rie abbaidende•nos dae sos manifestos de Sa die de sa Sardigna, cun suta sa fràsia de Remundu Piras subratzitada. Cun s’atza de chie creet a sas ideas suas at faeddadu in sardu, acrarende in resumu sa gara, de comente est fata, de s’importàntzia de nche la giùghere in sas iscolas. Sos cantadores in Sardigna sunt abarrados 8 ebbia! In s’arresonu, Porcu intreveraiat su sardu cun s’italianu, ca in antis de nche pigare a su palcu l’aiant avèrtidu: b’at pitzinnos de meridione e non cumprendent su sardu tuo. 

E isse, ischende de àere cantadu in su de Donigala Siurgus, Decimoputzu, in Marmilla, in Sulcis, ue sa gente lu cumprendet sena problema perunu e antis, lu sighit a cramare pro sas garas, at respostu: “si aerent faeddadu su sardu issoro, giai m’aiant cumpresu e comente…!”. Ma su copione cheriat gai, e Giusepe carchi paràula in italianu nche l’at ghetada, bortende su chi aiat espressadu in sardu. E inoghe s’est intesa sa diferèntzia: faeddende in limba pariat assaboriende una frùtora lichita, totu purpa e sutzu. In italianu pariat mandighende a fortza una minestredda pagu carca. Mancu male chi, dulcis in fundo, at serradu cun custa otava improvisada, cussigiende•nos de amparare sa limba a fitianu:

O zente improvisende fronte a tie
de su Casteddu in custu logu bellu
deo omine de bàsciu livellu
rengràtzio de s’onore fatu a mie,
ma cherzo chi tenzedas d-ogni die
sa limba nostra a ghia e a modellu
ca si sa limba nostra non l’ischimus
semus sardos e sardos non parimus.

Ma torro a su chi apo naradu printzipiende custu artìculu: fràsias, istandard. Ca apo intesu cantzones cun paràulas sarda setentrionales in bucas de pitzinnos de cabu de giosso. Mancu unu giornale l’at iscritu, e a nàrrere sa beridade fia timende tìtulos comente “la dittatura linguistica del nord”, “il logudorese imposto anche a Cagliari” e àteros machines de custu gènere. Imbetzes nudda, totu mudos che trotza. Sunt totus apentados a isparare a s’ambulàntzia de sa LSC!
Ma, ascurtende cuddas cantzones, deretu unu cumprendet ite cheret nàrrere istandard. Leamus a Anninnora cucu meu. Si narat: tentu m’apo unu fizu (non fillu), ma posca s’impreat folla (non foza) manna niedda. E ite si depet nàrrere de s’Ave Maria chi at cantadu finas De Andrè? Chissai cantas bortas est istada in buca a campidanesos in crèsia: “chi ses de gràtzia piena (e non prena)”. Cantas bortas su coro s’est ammoddigadu ascurtende Non poto reposare? 

Narade chie s’est annicadu ca nemos l’aiat currègida iscriende “non potzo (o non potzu) reposare”, o ca lu leghent cun sa -t- finas si s’impreat - a bortas - -th- ?. S’autore cheriat istandardizare, faghende sos contos cun sa variedade sua. Difatis si narat: pensende a tie soe donzi momentu, e carchi riga in fatu pro poder dispensare cada bene, e s’impitat vida e non bida. E Nanneddu meu, chi nche la connoschent in ogni cugiolu de su mundu? Fintzas in cue b’est sa punna de si fàghere a cumprèndere dae totus, istandardizende paritzas paràulas, ponende•las a costàgiu de cuddas tonaresas de Mereu: non pius (non si narat: non prus) s’osservat, ma a pustis ghètadi (non bètadi). Giusepe Porcu etotu a dae chi faeddat in s’igolesu bellu suo, narat prànghere, craru. 

A dae chi poetat impreat piànghere, giaru chi mai l’ant cunditzionadu sa faeddada sua. De custos esempros nde potzo fàghere a muntones. 
E in sos giornales rios de tinteri, cuintales de pabiru pro faeddare male de sa norma ortogràfica regionale. E ortografia no est faeddu. Est iscritura, balla! Lu cumprendet unu pitzinneddu de s’asilu. Sas faeddadas non si tocant. Unu contu est a faeddare, unu est a iscrìere. 
Duncas, nche l’agabbo ca mi so arrenneghende solu a bi pensare.

Bos ammento sa serrada de Porcu: ca si sa limba nostra non l’ischimus / semus sardos e sardos non parimus. 
Annanghende•nde una cuartina mia: 
craru gasi che luna / siat pro te custu ammentu:/si limbàgios sunt chentu/ limba iscrita est una
(o, si cherides: limba sarda comuna! Ca giai torrat su matessi sa rima…).


Cristiano Becciu